Szczepionka mRNA a wektorowa
Zanim omówię różnice dzielące poszczególne szczepionki przeciw COVID-19 dopuszczone do użytku w Polsce i w innych krajach, muszę wyjaśnić, czym różni się szczepionka mRNA od szczepionki wektorowej. W końcu, właśnie szczepionki bazujące na takich technologiach są obecnie podawane pacjentom z całego świata.
Szczepionka mRNA to taka szczepionka, w skład której wchodzą cząsteczki informacyjnego RNA (mRNA) zawierające zakodowaną recepturę na białko szczytowe (ang. spike protein) wirusa SARS-CoV-2, wchodzącego w skład jego otoczki. Komórki organizmu, wykorzystując tę recepturę, produkują cząstki białka szczytowego wirusa. Te cząsteczki, stanowiące antygen, są następnie prezentowane na powierzchni komórek. Układ odpornościowy rozpoznaje, że omawiane białka nie powinny były się w organizmie znaleźć, a więc zaczyna budować przeciw nim odpowiedź immunologiczną i wytwarzać przeciwciała, tak jak ma to miejsce w przypadku infekcji wirusem SARS-CoV-2. Limfocyty pamięci T oraz Limfocyty pamięci B zapamiętują antygeny, dzięki czemu podczas przyszłego kontaktu z rzeczywistym wirusem układ odpornościowy jest w stanie szybko wytworzyć przeciw niemu przeciwciała i zwalczyć go często zanim zdąży spowodować jakiekolwiek objawy.
Ponieważ szczepionka mRNA nie zawiera wirusa, jest bezpieczna, nie wywołuje choroby COVID-19 i jest wysoce immunogenna. Co ważne, jej cząsteczki mRNA nie są w stanie wniknąć do jąder komórek organizmu, dzięki czemu nie są w stanie wpłynąć na nasz genom.
Szczepionka wektorowa dostarcza komórkom organizmu recepturę na białko szczytowe wirusa SARS-CoV-2 nie w postaci cząsteczek mRNA, a w postaci fragmentów aktywnych wirusów niezagrażających człowiekowi, które zostały zmodyfikowane tak, aby wywołać odpowiedź immunologiczną jak na wirusa SARS-CoV-2 i zbudować odporność właśnie przeciwko temu wirusowi. Szczepionki tego typu także charakteryzują się bezpieczeństwem i wysoką skutecznością. Co ważne, szczepionki wektorowe przeciwko COVID-19 opracowano w nowej technologii, takiej jak ta, która dotychczas była stosowana podczas badań nad HIV oraz wirusem Ebola.
Źródło: CDC
W tej chwili w Polsce stosuje się wyłącznie szczepionki mRNA oraz wektorowe. Powstały też jednak preparaty, które zawierają unieszkodliwioną postać wirusa SARS-CoV-2 – wciąż posiadającą zdolność do wywołania reakcji immunologicznej, przy braku zdolności chorobotwórczych. Taki preparat to na przykład szczepionka opracowana przez chińską państwową firmę farmaceutyczną – Sinopharm.
Szczepionki przeciw COVID-19 – różnice
Pfizer/BioNTech – Comirnaty
Źródło: Wikimedia Commons/U.S. Secretary of Defense [CC BY 2.0]
Dawkowanie: 2 dawki, w odstępie 21 dni
Wskazania do stosowania: osoby w wieku 16 lat i starsze
Skuteczność: odporność na zakażenie – 91,3% (utrzymuje się co najmniej 6 miesięcy), odporność na zakażenie wariantem południowoafrykańskim – 100%, zapobieganie ciężkiemu przebiegowi COVID-19 – 100%
Warunki przechowywania: w zamrażarce w temperaturze od -90 do -60°C
Szczepionka Comirnaty opracowana i produkowana przez przedsiębiorstwa Pfizer i BioNTEch to szczepionka mRNA. Jej skuteczność potwierdzono na drodze badań klinicznych. W badaniach fazy 3 wzięło udział 46 307 osób. Szczepionka Comirnaty jest dopuszczona do obrotu w Unii Europejskiej od 21 grudnia 2020 roku.
Skutki uboczne / działania niepożądane
Działania niepożądane, które szczepionka Comirnaty wywołuje bardzo często (≥1/10 przypadków) to ból w miejscu wstrzyknięcia, zmęczenie, dreszcze, gorączka, obrzęk w miejscu wstrzyknięcia, bóle mięśni, bóle stawów, biegunka i ból głowy. Często (≥1/100 do <1/10 przypadków) pojawiają się nudności, wymioty oraz zaczerwienienie w miejscu wstrzyknięcia, niezbyt często (≥1/1 000 do <1/100 przypadków) limfadenopatia, wysypka, świąt, pokrzywka, obrzęk naczynioruchowy, bezsenność, ból kończyny, złe samopoczucie oraz świąd w miejscu wstrzyknięcia, a rzadko (≥1/10 000 do <1/1 000 przypadków) ostre porażenie nerwu twarzowego. Szczepionka może też wywołać reakcję anafilaktyczną, jednak ma to miejsce bardzo rzadko (w styczniu w USA odnotowano 21 przypadków na 1 893 360 podanych pierwszych dawek).
AstraZeneca – Vaxzevria
Źródło: Wikimedia Commons/ Martino Gian [CC0 1.0]
Dawkowanie: 2 dawki, w odstępie od 4 do 12 tygodni
Wskazania do stosowania: osoby w wieku 18 lat i starsze
Skuteczność: odporność na zakażenie – 79%, zapobieganie ciężkiemu przebiegowi COVID-19 – 100%
Warunki przechowywania: w lodówce, w temperaturze 2°C – 8°C
Szczepionka Vaxzevria firmy AstraZeneca, opracowana we współpracy z Uniwersytetem Oksfordzkim, to szczepionka wektorowa, która jako wektor wykorzystuje cząstki adenowirusa wywołującego infekcję górnych dróg oddechowych u szympansów. Skuteczność szczepionki potwierdzono na drodze badań klinicznych. W badaniach fazy III wzięło udział 32 449 osób.
Skutki uboczne / działania niepożądane
Działania niepożądane zgłoszone w badaniach klinicznych po podaniu szczepionki firmy Astra Zeneca to tkliwość w miejscu wstrzyknięcia (63,7%), ból w miejscu wstrzyknięcia (54,2%), ból głowy (52,6%), zmęczenie (53,1%), ból mięśni (44,0%), złe samopoczucie (44,2%), uczucie gorączki (33,6%), gorączka >38 stopni Celsjusza (7,9%), dreszcze (31,9%), ból stawów (26,4%) oraz nudności (21,9%). Działaniem niepożądanym, choć bardzo rzadkim, po podaniu szczepionki może być też zdarzenie zakrzepowo-zatorowe przebiegające z małopłytkowością. Zgodnie z dotychczasowymi szacunkami, te występują z częstością 1-10/1 000 000 przypadków.
Moderna
Źródło: Senior Airman Eugene Olive
Dawkowanie: 2 dawki, w odstępie 28 dni
Wskazania do stosowania: osoby w wieku 18 lat i starsze
Skuteczność: ochrona przed zakażeniem – 94,5%
Warunki przechowywania: w zamrażarce, w temperaturze od -25°C do -15°C
Szczepionka przeciw COVID-19 firmy Moderna to szczepionka mRNA. Jej skuteczność została potwierdzona badaniami klinicznymi. W badaniach III fazy wzięło udział ponad 30 tysięcy osób.
Skutki uboczne / działania niepożądane
Najczęstsze skutki uboczne występujące po podaniu szczepionki mRNA Moderna to ból w miejscu wstrzyknięcia (92%), zmęczenie (70%), ból głowy (64,7%), ból mięśni (61,5%), ból stawów (46,4%), dreszcze (45,4%), nudności/wymioty (23%), obrzęk/tkliwość pod pachą (19,8%), gorączka (15,5%), obrzęk w miejscu wstrzyknięcia (14,7%) i zaczerwienienie (10%).
Johnson & Johnson (Janssen)
Źródło: New York National Guard, Flickr
Dawkowanie: pojedyncza dawka
Wskazania do stosowania: osoby w wieku 18 lat i starsze
Skuteczność: zmniejszenie ryzyka zachorowania na COVID-19 przejawiającym objawy zakażenia – 66% (28 dni po szczepieniu), zmniejszenie ryzyka zachorowania na COVID-19 w stopniu ciężkim – 85%, zmniejszenie ryzyka hospitalizacji i śmierci w wyniku COVID-19 – 100%,
Warunki przechowywania: w zamrażarce, w temperaturze -20°C lub w lodówce, w temperaturze 2°C – 8°C
Szczepionka firmy Johnson & Johnson to jednodawkowa szczepionka wektorowa bazująca na ludzkim adenowirusie typu 26. Jej skuteczność potwierdzono podczas badań klinicznych. W badaniach 3 fazy wzięło udział 43 783 ochotników.
Skutki uboczne / działania niepożądane
Działania niepożądane zgłaszane najczęściej po przyjęciu szczepionki Johnson & Johnson to ból w miejscu wstrzyknięcia (48,6%), ból głowy (38,9%), zmęczenie (38,2%), ból mięśni (33,2%) nudności (14,2%) i gorączka (9%).
Sinopharm (BBIBP-CorV)
Wikimedia Commons/Ministerio de Defensa del Perú [CC BY 2.0]
Dawkowanie: 2 dawki, w odstępie 21-28 dni
Wskazania do stosowania: osoby w wieku 16 lat i starsze
Skuteczność: zapobieganie objawowej postaci COVID-19 – 79%
Warunki przechowywania: w lodówce, w temperaturze 2°C – 8°C
Sczepionka BBIBP-CorV firmy Sinopharm to szczepionka zawierająca dezaktywowaną formę koronawirusa SARS-CoV-2. Jej skuteczność potwierdzono na drodze badań klinicznych. W ich trzeciej fazie wzięło udział ponad 60 tysięcy osób. Niestety, wyniki tych badań nie zostały opublikowane jak dotąd w żadnym recenzowanym czasopiśmie.
Skutki uboczne / działania niepożądane
Szczepionka Sinopharm póki co nie została zatwierdzona do użytku przez Europejską Agencję Leków, w związku z czym nie jest stosowana w Polsce.
Instytut Epidemiologii i Mikrobiologii im. Nikołaja Gamalei – Sputnik V
Źródło: Wikimedia Commons/Mos.ru [CC BY 4.0]
Dawkowanie: 2 dawki, w odstępie 21 dni
Wskazania do stosowania: osoby w wieku 18 lat i starsze
Skuteczność: niewykazana
Warunki przechowywania: w zamrażarce, w temperaturze -20°C
Szczepionka Sputnik V opracowana przez Instytut Epidemiologii i Mikrobiologii im. Nikołaja Gamalei to szczepionka wektorowa bazująca na dwóch ludzkich adenowirusach. III faza badań klinicznych nad szczepionką wciąż trwa, dlatego co do skuteczności preparatu nie ma pewności. Wstępne wyniki sugerują jednak, że efektywność szczepionki wynosi 91,6%.
Skutki uboczne / działania niepożądane
Mimo że III faza badań wciąż trwa, szczepionka Sputnik V jest już dystrybuowana, i to od maja 2020 roku, co jest przedmiotem kontrowersji. Europejska Agencja Leków 4 marca 2021 roku rozpoczęła przegląd bezpieczeństwa i skuteczności preparatu. Póki co Sputnik V nie jest stosowany w Polsce.
Źródła:
1. https://www.pfizer.com/news/press-release/press-release-detail/pfizer-and-biontech-confirm-high-efficacy-and-no-serious
2. https://www.cdc.gov/mmwr/volumes/70/wr/mm7002e1.htm
3. https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/vaccines/different-vaccines/mrna.html
4. https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/vaccines/different-vaccines/viralvector.html
5. https://www.precisionvaccinations.com/vaccines/sinopharm-covid-19-vaccine-bbibp-corv
6. https://www.astrazeneca.com/content/astraz/media-centre/press-releases/2021/astrazeneca-us-vaccine-trial-met-primary-endpoint.html
7. https://szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/covid-19/?strona=6#jakie-dzialania-niepozadane-moga-wystapic-po-wektorowej-szczepionce-astrazeneca
8. https://szczepienia.pzh.gov.pl/faq/jakie-dzialania-niepozadane-moga-wystapic-po-szczepionce-mrna/?wersja=dla-pacjentow
9. https://pacjent.gov.pl/aktualnosc/szczepienia-przeciwko-covid-19
10. https://www.janssen.com/poland/dane-dot-iii-fazy-badania-jednodawkowej-szczepionki-janssen-przeciwko-covid-19-opublikowane-w-new-england-journal-medicine
11. https://www.ema.europa.eu/en/documents/product-information/covid-19-vaccine-janssen-epar-product-information_pl.pdf
12. https://www.dha.gov.ae/Asset%20Library/COVID19/Covid19_Vaccine_EN.pdf
13. https://en.wikipedia.org/wiki/Sputnik_V_COVID-19_vaccine
fot. tyt. Canva